सुरेश भटांच्या त्या दोन ओळी...

काही मुद्दे पटले नाहीत.

१. गझलेची द्विपदी ह्या दृष्टीने पाहिल्यास ही द्विपदी विशेष वाटत नाही. यात दोन्ही ओळीत एकच मुद्दा दोन भिन्न पद्धतीने सांगीतला आहे असे माझे मत! पहिल्या ओळीचा समारोप होणारी दुसरी ओळ वाटली नाही. एकंदरीत 'मी माणसांच्या आयुष्यात प्रकाश (ज्ञानाचा / सत्याचा या स्वरुपी) आणण्यासाठी स्वतः जळत आहे' असे ते सरळ वर्णन वाटते.

२. 'अमराठी ओळींबरोबरच मराठी ओळींनाही तितकेच महत्व द्यायला हवे' हे आपले विधान मला दिशाहीन वाटल्यामुळे त्याबद्दल काही लिहीत नाही. मराठी ओळींना महत्व देऊ नये असे विचार मांडणारा कुणी गट समोर असावा असे गृहीत धरून लिहिल्यासारखे वाटत आहे.

३. 'अशा प्रकारचे काव्य लिहिता येण्याचा कवीने प्रयत्न करायला हवा' - सहमत आहे.

धन्यवाद!

जोशी,
लेख चांगला आहे. त्या दोन ओळी विचार करायला लावतील, अशाच.

पहिले म्हणजे 'ही द्विपदी गझलेची म्हणून विशेष वाटत नाही' म्हणजे काय? इतर काव्यासाठी विशेष आहे असे आपले म्हणणे आहे की या ओळीत काहीच दम नाही असे आपले म्हणणे आहे?
या ओळींमध्ये दम नाही असे म्हणत असाल तर जे लोक या ओळींमुळे सुरेश भटांना ओळखतात त्याचे काय? त्यामुळे आपले हे म्हणणे रास्त नाही.

माझी दोन मते:
१. ही द्विपदी एक आकर्षक व अभिमानयुक्त द्विपदी आहे.
२. व्यक्तीगत मतानुसार मला 'गझलेतील द्विपदीमधे आशयाचा संवेदनात्मक / स्फोटक / चमत्कृतीपूर्ण पंच असतो / असावा' असे वाटते. हे मत खोडून काढल्यास मला फरक पडणार नाही. कारण माझे मत बदलणार नाही. हा दुराभिमान नसून सोदाहरण स्पष्ट करण्यासारखी गोष्ट आहे. तसेच, मी हा सिद्धांत मांडत नाही किंवा मांडू शकतही नाही. मात्र पुन्हा लिहितो, की स्पष्ट व वाटते ते समाजमान्य भाषेत लिहिणे हा माझा अधिकार आहे, मी 'आले काहीतरी छापून की टीका करायची' असे करणार नाही. चर्चा जरूर करा, मात्र विनंती आहे की वैयक्तीक उल्लेख कृपया नसावेत.

मला एक सुचला तो मिसरा लिहीत आहे.

माणसांच्या मध्यरात्री हिंडणारा सूर्य मी
मागतो आहे स्वतःला किरण माझा कोवळा

माणसांच्या आयुष्यात प्रकाश आणण्याचे कर्तव्य करता करता स्वतःचा कोवळेपणाही संपून गेला. आता तो पुर्वीचा मी मलाच मिळत नाही.

असो. खरे तर आपल्या लेखावर व तेही भटसाहेबांच्या द्विपदीबाबत मी इतकी चर्चा करण्याचे प्रयोजन नव्हते. मात्र, माझ्याकडे सध्या माझे विचार मांडण्यासाठी दुसरे माध्यम उपलब्ध नाही. मी 'संकेतस्थळ सर्वांसाठी' या सवलतीचा वापर माझे विचार मांडण्यासाठी करत आहे. त्याची जबाबदारी घ्यायला तयारही आहे. जे म्हणायचे ते म्हणू दिल्याबद्दल विश्वस्तांचे आभार!

लेखाच्या निमित्ताने मांडलेला विचार आवडला. वरील ओळीतून अनुभवांचा,शब्दांचा, काय अर्थ लागतो ते व्यक्तीसापेक्ष असेल. पण मराठीतले दोन गझलकार आपले लैच आवडते. एक भाऊसाहेब पाटणकर आणि दुसरे सुरेश भट. मराठीत उत्तम गझलकार कोण ! तर वरील दोन नावाशिवाय आम्हाला कोणतीच नावे सांगता येत नाही. कोणाचा अनादर करायचा नाही, ..पण, ती या लेखनप्रकारातली दादा माणसं....!

उन हशरतोंसे कह दो कही और जा बसे
इतनी जगे कहा है दिल दागदार में !!

-दिलीप बिरुटे

अर्थातच बिरुटेसाहेब,

सुरेश भटांच्या काव्याचा स्पॅन प्रचंड आहे. सुरेश भट बनणे हे मराठी गझलकारांचे स्वप्न असू शकते.

मी फक्त वरील द्विपदीबाबत बोलत आहे. तसेच, याच स्वरुपाच्या त्यांच्या अनेक द्विपदी आणखीनही आहेत, मात्र तो विषय नव्हे.

बाकी भाऊसाहेब पाटणकर माझ्यामते 'गझल' लिहीत नसावेत. पण त्यांनी गझला लिहिल्या असल्याचे आपल्याला ज्ञात असल्यास कृपया मलाही सांगा. मात्र त्यांचे लिखाण विशेष वृत्तात नसायचे व रंगीन हा एकच गुण घेऊन यायचे असे माझे मत!

बर्‍याच दिवसांनी आपला प्रतिसाद पाहून आनंद झाला.

धन्यवाद!

गझल लेख चन्गला आहे. त्या २ ओळिबद्द्लचा विचार पोसिटिव आहे. ओळिन्चा अर्थ कसा घ्ययचा ते आप्ल्या मनोव्रुतिन्वर अवलम्बुन आहे. पण पोसिटिव अप्प्रोच थेउन ओळिन्चा अर्थ समजौन सन्गितल्यबद्दल अजय जोशि यान्चे धन्यवाद.
के.सुवर्णा

या दोन ओळी आकर्षक आहेत, त्यात एक प्रकारचा गर्वाकडे झुकणारा स्वाभिमान आहे,
शिवाय रंग माझा वेगळा या चांगल्या गझलेचा हा शेवटचा शेर आहे.
(या गझलेचं गीत झाल्यामुळे शेराला क्लाय्मॅक्सचं स्वरूप आलं आहे हेही नमूद करणं आवश्यक आहे.)

पण तरी असं वाटतं की कवी काहीतरी लिहून जातो आणि वाचक त्याचे असंख्य अर्थ काढतात...
(जे ब-याचदा कवीलाही सुचलेले नसतात) आणि जर कवी श्रेष्ठ असेल तर मग त्याच्या एकेका ओळीवर लोक ग्रंथही लिहितात. यात चूक-बरोबर वगैरे काही नसते. उदाहरणच द्यायचे झाले तर अगदी भगवतगीतेपासून ते तुकाराम गाथेपर्यन्त अनेक कवितांचे देता येईल.

त्यात एक प्रकारचा गर्वाकडे झुकणारा स्वाभिमान आहे..
हे विधान नेमके कशामुळे?
अजयजी, मला काव्यातून जे जाणवले ते मी लिहिले..
काव्याची समीक्षा ही कवीसापेक्ष असू नये. त्याने काव्याची सूक्ष्मता आणि व्यापकता मारली जाते असे मला वाटते.
मला सुरेश भटांच्या जीवनाबद्दल फारशी काही माहिती नाही, क्षमस्व!

वेदांचा तो अर्थ आम्हासीच ठावा, येरांनी वहावा भार माथा ||
ही तुकारामांची ओळ कुठल्या संदर्भातली आहे हे मला माहित नाही (पुन्हा एकदा क्षमस्व!)
त्यामुळे मी काय म्हणणार? पण वरवर ही ओळ जराशी उपरोधात्मक वाटते आहे.

क्लायमॅक्स वगैरेचा विचार करून मी हा लेख लिहिलेला नाही.
आपण आपल्या लेखात दिल्याप्रमाणे अनेक लोकांना या ओळी माहित असतात आणि आवडतात; मी त्याबद्दल म्हटले होते.

मागतो आहे स्वतःला किरण माझा कोवळा
ह्या ओळी फारच कोमट आहेत.

मात्र जसजसा माणसाबद्दलचा अभ्यास वाढत गेला तसे त्यातील एकेक धागे मी निरखित गेलो.
इथे जोशींना कुठल्याही एका व्यक्तीबद्दल व्यक्तव्य करायचे नसावे, असे वाटते.

सुरेशभट.इन ह्या व्यासपीठावर चांगल्या चर्चा व्हाव्यात. पण ह्या व्यासपीठाचा मतप्रदर्शनवजा गोंधळ किंवा गोंधळवजा मतप्रदर्शन किंवा थोडक्यात पिंका टाकण्यासाठी उपयोग होऊ नये, ह्याची सगळ्यांनी जबाबदारी घ्यावी.

ह्या संकेतस्थळाला बऱ्यापैकी वाचकवर्ग आहे. त्यामुळे मराठी गझलेच्या सध्याच्या स्थितीबद्दल चांगला मेसेज जावा, एवढेच वाटते.

चित्तरंजन,

केवळ, आपण माझ्या ओळीपासून आपल्या प्रतिसादाला सुरुवात केलीत म्हणूनः

वास्तवः

१. चर्चा चांगल्या व्हाव्यात - अर्थातच सहमत!

२. पिंका टाकण्यासाठी वापर होऊ नये - अर्थातच सहमत! माझ्या प्रतिसादांत तसे झाले नाही असे मी समजतो. तसे झाले आहे असे वाटत असल्यास जरूर नोंदवावेत. इतरांच्या म्हणण्यात काही झाले असले तर माहीत नाही.

३. मराठी गझलेच्या सध्याच्या स्थितीबद्दल चांगला मेसेज जावा - सहमत!

विनोदाचा भागः

कोमट ओळी हे नवीन विशेषण समजले. धन्यवाद! मी ओळ रचताना तिच्या तापमानाचा विचार करत नाही. 'सुचते' ते लिहितो.

खुपच अभ्यासपुर्ण लेख आहे.