पुन्हा

ज्ञानेशजी, धन्यवाद. 'वाहती वारे' असं मूळ संहितेत लिहिलं होतं, टंकलेखनात चूक झाली.
भूषणजी, आपल्या प्रश्नांची उत्तरं. [थोडा उशीर झाला, कार्यव्यस्ततेमुळे काही दिवस जालावर येऊ शकली नाही.]
१] जेव्हा विनाश, सर्वनाश दिसू लागतो, तेव्हा अंधार हवाहवासा वाटतो, प्रकाशात जाण्याची भीती वाटते. इथे किंवा मतल्यातही विनाश आणि नाश हे शब्द चुकांचे अनिष्ट परिणाम अशा अर्थाने देखिल आलेले आहेत. विनाशाची चिन्हं दिसताहेत, म्हणून काळोखात रहावं वाटतंय.

२] या गझलमधले सगळेच शेर हे एकच परिस्थिती वारंवार आल्यावर तिच्यावरची प्रतिक्रिया अशा स्वरूपात आलेले आहेत. इथे यायचं नाही असं सांगून न येण्याचे खोटे खुलासे करणं, हे एकदा घडून गेलेलं आहे, आणि तेच परत घडत आहे, म्हणून 'पुन्हा' चं प्रयोजन.

३] जो केवळ वादळांवर स्वार होतो, ज्याचं आयुष्य वेगवेगळी वादळं, कठीण आव्हानं पेलण्यात जातं, तो बव्हंशी एकाकी रहातो. एकदा त्याची साथ दिलेला कोणीही पुन्हा त्याच्या सोबत जाण्याचा विचार करत नाही. अशा व्यक्तीला आपला लढा एकट्यानेच लढावा लागतो.

४] रडण्याचं, खोटे उमाळे दाखवण्याचं नाटक करून झाल्यावर पुन्हा खूप दु:ख झाल्याचे फसवे उसासे कशासाठी? सांत्वनातली कृत्रिमता, खोटेपणा मांडणारी ही द्विपदी आहे. ब-याच वेळी हा प्रकार होतो आणि तो अत्यंत क्लेशकारक असतो. [दु:ख नको पण सांत्वन आवर असा काहीसा!]

५] वस्तुतः फाशावर सोंगट्या अवलंबून असतात, फासा जसा पडेल, तसं त्यांचं दैव बदलतं. पण इथे सोंगट्यांच्या खेळीमुळे फासा अडकला आहे, असा अर्थ आहे. सोंगट्यांनी ही खेळी कधी केली, [जी आधीही कधी केलेली होती] आणि फासा पुन्हा कसा त्यात फसला, हे केव्हा आणि पुन्हा चं प्रयोजन आहे.

६] पुन्हा एकदा माझ्या नाशाचं [चुकीच्या अनिष्ट परिणामांचं ] मूळ शोधताना मीच गुन्हेगार ठरते. माणूस आपल्या चुकांचे माप नेहमीच दुस-यांच्या पदरात घालायचा प्रयत्न करत असतो, पण आपल्या मनाला तो फसवू शकत नाही. चार बोटं आपल्याकडे वळलेली असतात, आणि हे वारंवार होत रहातं, म्हणून इथेही 'पुन्हा!'

थोडक्यात या अर्थानं ही गझल आलेली आहे. काही स्वानुभव तर काही परदु:ख यांचं मिश्रण अशा स्वरुपात. इथे गझलमागची भूमिका मांडण्याची संधी दिल्याबद्दल धन्यवाद.

धन्यवाद चित्तरंजन.