यादगार

हा हा हा हा! गझल संग्रह कसा काय प्रकाशित होइल? गझल करुच शकत नाही मी. आपण ऐकले आहे ते वेगळे ऐकले असावे. काव्य संग्रह प्रकाशित झाला आहे. असो.
आपण सुचवलेले बदल मी बघितले. तबीयत खुष झाली. असे मला कधी करता येईल कोण जाणे. नम्रपणे सांगतो की मी आपण दर्शवलेल्या गा गा ल गा ल गा गा प्रमाणे मी करायला गेलो.
बाय द वे काव्यसंग्रह प्रकाशित होण्यात हल्ली काही अविश्वसनीय नसावे.
पण परत सांगतो, आपले बदल सुंदर आहेत.
 झोपेत चेव  चढतो ,  स्वप्ना मधे न मावे
  सत्यात तीच इच्छा अगदी सुमार येते
इथे 'आर' च्या आधी मी जी 'अ' ही 'अलामत' वापरली आहे ती दिसत नाही. इथे उ दिसते. क्वचित ह्रस्व 'उ' चालतो म्हणुन असावी बहुतेक.
 
या सुधारणा अप्रतिम. प्रयत्न करेन.
एकेक चूक माझी काढावयास टपले
जैसी शिकार करण्या वरतून घार येते
दु:खास माळणे मी सोडून देत आहे
हे दु:खही जगाच्या डोळ्यात फार येते

  आहे लपाछपीचा  हा खेळ या सुखाचा    
  येते... पसार होते... होते पसार... येते...

श्री यादगार,
माझी काहीतरी चुकीची समजूत झाली असावी बहुतेक. मी ती बाराखडी वाचली होती. आपण सांगीतल्यावर परत वाचली. त्यातील हा मुद्दा खाली देत आहे.
कै. भट यांचे म्हणणे खालील प्रमाणे:
याच गझलेतील अजून एक शेर पहा.
आजन्म ही तुझी मी केल्यावरी प्रतीक्षा
माझाच भास माझ्या अंगावरून गेला
वरील शेरात यमक म्हणून "अंगावरून" हा शब्द आलेला आहे. या यमकात शेवटी "रून" ही दोन अक्षरे अटळपणे आलेली आहेत. परंतु त्याचवेळी "रून" या शेवटच्या दोन अक्षरांआधी असलेल्या 'व'  या अक्षरांतील 'अ' हा स्वर सांभाळला गेला आहे. म्हणजे "रून" ही शेवटची दोन अक्षरे कायम आणि त्याआधी येणाऱ्या "व" या अक्षरात "अ" ही अलामत कायम.

अलामतीची कल्पना देण्यासाठी मी याच गझलेतील अजून एक शेर येथे देतो-
कानात कोठडीच्या किंचाळला झरोका-
"बाहेर एक कैदी तारा धरून गेला!"
--
माझा मुद्दा असा आहे:
माझी अशी समजूत झाली की 'रून' हा काफिया आहे, 'गेला' ही रदीफ आहे आणि 'अंगावरून' मधल्या 'व' मधील 'अ' ही अलामत आहे. जशी 'धरून' मधल्या 'ध' मधे आहे तशी.
ही समजूत योग्य आहे की चुकीची हे कृपया सांगावेत. मला तसे वाटल्यामुळे मी माझ्या कवितेत प्रत्येक 'आर' च्या आधी ' अ' ही अलामात घेण्याचा प्रयत्न केला.
जसे: डोळ्या 'त' धार, साली 'ब' हार, होते 'प' सार, होऊ 'न' ठार
हे बरोबर आहे की चुकीचे आहे ते कृपया सांगावेत. आपल्या सल्ल्यामधुन मला असे वाटले की आपण म्हणत आहात की 'आर' ही अलामत आहे. म्हणुन विचारत आहे.

श्री यादगार,
धन्यवाद. पण मला तीन प्रश्न विचारायचे आहेत.
१. जर 'आर' ही अलामत असेल तर काफिया कोणता?
२. कै भटांच्या वरील लेखात असे म्हंटले आहे की काफियाच्या 'आधीच्या' अक्षरात येणारा उच्चार म्हणजे अलामत. मग ' आर' अलामत कशी?
तिसरा प्रश्नः
हे का कुणी फुलांना सांगायला हवे 
त्यांनी कसे रुतूंशी वागायला हवे
या वादळात माझ्या पुसल्या जरी दिशा
तारू तुझे किनारी लागायला हवे
यात जे दोन काफिये आहेत, ते बघून असे वाटते की ते घेण्यासाठी हे शेर रचले आहेत. हे कोण कुणाला कुठल्या परिस्थितीसंबंधात सांगत आहे? कोणचे वादळ, दिशा पुसणे म्हणजे काय? अन तुझे तारू म्हणजे कुणाचे?
मी पहिल्यापासून अशी शंका विचारत होतो की मात्रा, वृत्त यामुळे आशय क्लीअर न होणे हे काही ठिकाणी दिसते.
उभा जन्म माझा जरी वांझ गेला
तरी स्वप्न आहे नव्याने गरोदर
हे कसे क्लीअर होते.
यावर कृपया आपले मत सांगावेत.
                         

       
 

श्री यादगार,
प्लीज माझी शंका कृपया अजून एकदा विचारात घ्या.
भटांनी त्यांच्या शेरांमधे 'रून' मधल्या 'न' चा उल्लेख अलामत समजावण्यासाठी न करता 'रून' च्या आधी असलेल्या 'व' मधील 'अ' या उच्चाराचा उल्लेख अलामत समजावण्यासाठी केला आहे.
याचा अर्थ असा वाटतो की वापरून, धरून, करून मधे प, ध, क हे अलामत सांभाळतात.
आपण माझ्या शेरावर रचलेल्या एका शेरामधे (माझ्या शेरांमधे बहार, पसार या प्रमाणे ब, प असे अलामत सांभाळणारे स्वर आहेत ) 'सुमार' हा शब्द वापरला आहेत. माझ्यामते सुमार मधील 'मार' मुळे काफिया जरी येत असला तरी 'सु' मुळे अलामत येत नाही. अर्थात यावरही भटांचे म्हणणे असे होते की अ च्या ऐवजी क्वचित उ चालतो.
मी लिहीत आहे ते योग्य की अयोग्य हे कृपया कळवावेत.
धन्यवाद.

श्री यादगार,
मी भटांचा तो उतारा पुन्हा वाचला. ते म्हणतात की 'अ' ही अलामत आहे. अरून ही अलामत आहे असे म्हणलेले नाही. सॉरी आपल्याला परत परत त्याच विषयाकडे वळवतोय म्हणुन.
श्री आजोबा,
नमस्कार!
कृपया हे खालील विधान समजावून सांगता का?
"यादगार बाळाने त्याच्या सुधारित रचनेला गझलेच्या रांगेत शेवटी उभं केलं आहे मला ते बरोबर वाटलं नाही"
माझी रचना रांगेतही  येऊ शकत नाही की अगदीच शेवटी नसावी असा अर्थ घेऊ?
साधेपणाने विचारतोय. कृपया आपण हा वादोत्पादक प्रश्न समजू नका.

यादगार,
समजले. धन्यवाद. आपण बराच वेळ खर्च केलात त्याबद्दलही धन्यवाद.
 
 

बाळ चांदणी,
आपल्याला एक विस्तृत स्वरुपाचा प्रतिसाद देत आहे.
या गझलेवरील मजेशीर प्रतिसादामधून आपल्याला काय काय लाभू शकते त्याची एक यादी मी आपल्यासाठी खाली देत आहे. त्यापुर्वी थोडी पार्श्वभूमी सांगणे आवश्यक आहे.
जेव्हा मला गझल तांत्रिकदृष्ट्यासुद्धा कशी असते ते माहीत नव्हते तेव्हा झालेल्या या गोष्टी आहेत. माझ्या प्रत्येक रचनेत चुका असायच्या. येथील एक श्रेष्ठ गझलकार श्री यादगार मला माझ्या सुधारणेसाठी म्हणुन माझ्या चुका सांगायचे. सुधारणांची अपेक्षा लक्षात न घेऊन मी नुसताच रागाने काहीतरी प्रतिसाद द्यायचो किंवा एखादी तिरकस गझल करायचो.  परंतू मला जो फायदा झाला तो याच सर्व लोकांमुळे व याच साईटमुळे. अर्थात, आजही मी काही विशेष गझल करत नाही हे खरे आहे, पण निदान कुणी फंडामेंटल स्वरुपाच्या चुका तरी दाखवत नाही. आणखीन एक व्यक्तिमत्व होते ६४ बिट्स! ते घनघोर चर्चा करायचे. पण ती आम्हाला नवोदीतांना फायद्याची असायची. सर्वात रंजक व्यक्तिमत्व जर कुठले असेल तर 'आजोबा' ! ते येण्याची नोंद करण्याची वगैरे तसदी घ्यायचे नाहीत. लांबुनच तडाखे हाणायचे. पण त्यांची शैली अत्यंत मजेशीर अन मुद्दे अर्थातच सुयोग्य असायचे.
वरील प्रतिसादांमधे मी एक नगण्य माणूस आहे. इतरांमधेच चर्चा झालेली आहे. पण पहा, याच चर्चेमधून काय काय निघाले.
१. कोणची ओळ भावगीताची आहे वा गझलेची आहे याचा थोडा अंदाज आला.
२. अलामतीच्या बाबतीत माझ्या शंकांचे निरसन झाले.
३. एखाद्या शेराच्या अर्थावर विविध मते मांडण्यात आली.
४. काही प्रतिसाद आपल्याला दिसणार नाहीत, परंतू त्यात मला सफाईदार शब्दरचना कशी होऊ शकेल हे सांगण्यात आले होते.
५. संभाषण कौशल्य कसे असावे याचे प्रदर्शन झाले.
हे सर्व या साईटमुळे झाले.
आपण ज्यांना मोठी माणसे म्हणत आहात ती  माणसे जी चर्चा करतात वा वाद घालतात ती मुळात अत्यंत मुद्देसूद चर्चा करतात हे आपल्याही लक्षात आलेच असेल.
तेव्हा माझी अशी मैत्रीपूर्ण सूचना की आपण जास्तीत जास्त गझला करून त्यातून 'गझलकार' म्हणुन स्वतःची सुधारना करून घ्यावीत.
प्रतिसादाबद्दल धन्यवाद व शुभेच्छा!